کسب درآمد پایدار شهرداری ها با مدل کسب و کار چند وجهی به وسیله انجام تراکنش‌های خرد به صورت آفلاین در اکوسیستم شهر هوشمند

شهرداری‌های کشور در فرآیند توسعه شهری و ایجاد خدمات مورد نیاز شهروندان با چالش‌های متعددی در زمینه‌های مختلف رو به رو هستند. یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی مدیران شهری، کمبود منابع درآمدی و کسب درآمدهای پایدار شهردار‌ی ها برای ارائه خدمات و ایجاد زیرساخت‌های شهری است. گسترش محدوده شهرها، تقاضای قابل ملاحظه در حمل و نقل شهری، افزایش مطالبات شهروندان و کاهش کمک‌های دولت باعث شده است که شهرداری‌ها در زمینه تامین مالی خود با مشکلات زیادی مواجه شوند.

 در این مقاله نیاز شهرداری‌ها به منابع مالی جدید و مستمر و بهبود، تداوم خدمات مطلوب و طرح نظام کسب درآمدهای پایدار شهرداری‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.

درآمد پایدار شهرداری ها درآمدی است که از دو خصیصه تداوم داشتن در طول زمان و مطلوب بودن آن در چهارچوب توسعه پایدار برخوردار باشد.

اگر به منابع درآمدی شهرداری های کشور فرانسه به عنوان پویاترین و موفق‌ترین کشورهای جهان در مدیریت مالی شهری در ۲۵۰ سال اخیر دقت کنیم، می‌بینیم که یکی از راه‌های کسب درآمد پایدار شهرداری ها منابع تعرفه‌ای است که درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات به مصرف‌کنندگان شهری است.

در مقایسه ایران و فرانسه برای کسب درآمد پایدار شهرداری ها می‌توان به درآمدهای حاصل از وجوه شهرداری مثل درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در بخش عمومی و خصوصی اشاره کرد. شهرداری‌ها در ایران می‌توانند با اجرای طرح‌های توسعه مدیریت شهری، با اولویت حمل‌ونقل عمومی کسب درآمد داشته باشند.

در این بخش به تاکسی‌های شهری، هوشمندسازی این ناوگان، کسب درآمد پایدار از طریق پرداخت خرد به روش آفلاین و دریافت کارمزد آفلاین در اکوسیستم شهر هوشمند می‌پردازیم.

شهر هوشمند شهری خلاقانه است که تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی و دیگر را برای بهبود کیفیت زندگی، کارائی سرویس‌ها و عملکردهای شهری به کار می‌گیرد تا نیازهای فعلی و آینده نسل‌ها را با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی،اجتماعی و محیطی با اطمینان برآورده کند. این تعریف تاکید می‌کند که یک شهر هوشمند فقط شهری نیست که از تکنولوژی‌های جدید تا بیشترین حد امکان بهره ببرد بلکه اکوسیستمی است متشکل از ذی نفعانی از جمله شهروندان، مسئولین شهر، شرکت‌ها و گروه‌های اجتماعی. در این میان حمل‌ونقل به عنوان یکی از زیرسیستم‌های زیرساختی، نقش تاثیرگذاری را در فراهم آوردن بستر ایجاد شهر هوشمند بازی می‌کند.

بنا به گفته برخی صاحب نظران، شهرداری‌‌ها تا به امروز از فروش تراکم، درآمدهای خود را کسب می‌کردند که طبق برآوردها در آینده این ممکن نخواهد بود. از این رو استفاده از ملزومات شهر هوشمند می‌تواند این ارگان را به سمت کسب درآمدهای پایدار سوق دهد.

آمارهای استخراج شده، تعداد ناوگان تاکسی کشور را حدود ۲۶۳ هزار دستگاه اعلام کرده است. اگر ۲۵۰ هزار تاکسی آژانس را به آن بیفزائیم ظرفیت اسمی و قانونی جا به جائی مسافر درون شهری در کشور چیزی بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه تخمین زده می‌شود. چند سالی است که زمزمه الکترونیکی نمودن پرداخت کرایه تاکسی‌ها به گوش می‌رسد. بازاری که گردش مالی آن سالیانه حدود ۱۵۰ هزار میلیارد ریال تخمین زده شده است که تاکنون به صورت نقدی انجام شده است. که اگر با در نظر گرفتن کرایه تاکسی‌های خطی و دربستی متوسط کرایه را ۳۰ هزار ریال در نظر بگیریم می‌بینیم که در صورت الکترونیکی شدن به طور متوسط سالیانه حدود ۵ میلیارد تراکنش انجام می‌شود که شهرداری‌ها می‌توانند با راهکارهایی هوشمندانه از این تعداد هنگفت تراکنش، درآمدی پایدار کسب کنند.

تنها راه کسب درآمد پایدار از طریق دریافت کارمزد از تراکنش‌های آفلاین برای پرداخت‌های خرد و یا کرایه‌های تاکسی است.

طبق آماری که سامانه شاپرک در شهریور ماه ۱۳۹۶ اعلام کرده است تقریبا ۸۴ درصد تراکنش‌ها زیر ۵۰۰ هزار ریال و ۷۱ درصد زیر ۲۵۰ هزار ریال است و ۵۷ درصد کمتر از ۱۵۰ هزار ریال و با توجه به این که اسکناس و پول خرد در دست مردم محدود است در نتیجه این آمار نشان می‌دهد که مردم نیازشان در بخش پرداخت خرد را از طریق کارت بانکی آنلاین رفع می‌کنند.

حاکمیت در شکل دادن به ابزارهای پرداخت، نقش مهمی دارد که تاکنون به دلیل انتخاب نقطه نامناسب علی رغم این که ۷۱ درصد تراکنش‌های در شاپرک زیر ۲۵۰ هزار ریال است از پرداخت آنلاین استفاده می‌کند. در واقع باید مدل کسب و کاری ارائه شود که باعث بالا رفتن هزینه پول نشود. در پرداخت آنلاین از هزینه ۱۰۰ هزار میلیارد ریال کارمزدها، حدود بیست هزار میلیارد ریال درآمد شتاب و شاپرک است. این بدین معنی است که پرداخت آنلاین راهکار پرداخت کرایه تاکسی و اتوبوس ها نیست.

در پرداخت آفلاین کارمزد را ذی نفعان پرداخت می‌کنند بدون نیاز به زیرساخت‌های پرداخت انلاین. استفاده از راه‌های پرداخت آفلاین در کاهش هزینه‌های پرداخت الکترونیکی آنلاین که در حال حاضر بانک‌ها با آن مواجه هستند بسیار موثر است چرا که پرداخت‌های آنلاین هم بسیار هزینه بر است و هم به سبب رشد فزاینده و دائمی تراکنش‌های الکترونیک در کشور، دائما مستلزم تقویت زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است که در نهایت هزینه بر خواهد بود.

در مدل کسب و کار چند وجهی چند گروه ذی نفعان یعنی تاکسیرانی، سرمایه‌گذاران، رانندگان، مسافران و تامین کننده به دلیل وابستگی به یکدیگر دور هم جمع شده‌اند. ارزشی که تامین کننده با ارائه محصول و خدمت ایجاد کرده است در صورتی ارزشمند است که سایر گروه‌ها نیز حضور داشته باشند. به عبارتی اگر همکاری سرمایه‌گذار جهت رفاه حال رانندگان نباشد، شرکت تاکسیرانی برای ایفای نقش حاکمیت و در اختیار گذاشتن ناوگان نباشد و مسافران به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی برای رونق دادن به این چرخه حضور نداشته باشند، رانندگان نمی‌توانند از مزایای هوشمندسازی ناوگان تاکسی بهره ببرند. در نهایت پس از تجهیز ناوگان تاکسی به سخت افزارهایی با قابلیت پرداخت آفلاین،  پس از اتمام مسیر و محاسبه کرایه توسط تاکسیمتر هوشمند بر اساس پارامترهایی مثل مسافت، زمان و وزن بار با استفاده از کارت شهروندی و دیگر روش‌های پرداخت آفلاین پرداخت کرایه صورت می‌گیرد.

تعرفه تعیین شده توسط شورای شهر میزان کارمزد را تعیین می‌کند. کارمزد تعیین شده نه تنها می‌تواند هزینه‌های سرمایه‌گذاری را پوشش دهد بلکه می‌تواند درآمدی پایدار برای شهرداری ایجاد کند که این ارگان بتواند با هر تراکنش انجام شده و ناوگانی که در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داده است درآمدی پایدار و همیشگی و روزانه برای خود ایجاد کند که با افزایش جمعیت، افزایش ناوگان و افزایش هزینه‌ها، افزایش می‌یابد.

سوار تاکسی که می‌شویم اولین چیزی که خودنمایی می‌کند کرایه‌های مسیر است که مبالغ ۱۴۵۰ و یا ۱۸۵۰ را نشان می‌دهد. قطعا مدت زمان طولانی است که دیگر مبالغ خرد ۵۰ تومان، ۱۰۰ تومان و حتی ۲۰۰ تومان در بین مردم رد و بدل نمی‌شود. در تمامی این شرایط نیز مبلغ به صورت رند به راننده پرداخت شده و مسافران نیز با واقعیت عدم برگشت باقی مانده پول کنار آمده‌اند. حال در نظر بگیرید مسیری که هزینه طی کردن آن با تاکسی مبلغ ۱۷۵۰ تومان است. در حال حاضر مسافران به دلیل عدم دسترسی به پول خرد، ۲۰۰۰ تومان پرداخت می‌کنند.

این در حالی است که اگر شورای شهر میزان کارمزد پرداخت آفلاین را ۱۵۰ تومان تعیین کند. مسافران با پرداخت ۱۹۰۰ تومان یعنی ۱۰۰ تومان کمتر از مبالغ کنونی می‌توانند از ناوگان تاکسی استفاده کنند. رانندگان نیز کرایه خود را بدون هیچ جنجال و گفت و گویی با مسافران دریافت می‌کنند. میزان ۱۵۰ تومان کارمزد تعیین شده نیز به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود.

مبلغی برای پرداخت به سرمایه‌گذار جهت دریافت هزینه سرمایه‌گذاری و مبلغی برای ارائه به سازمان تاکسیرانی برای ایجاد درآمد ثابت و پایدار برای شهرداری‌ها. تا مادامی که مسافران از تاکسی‌های شهری استفاده می‌کنند و کرایه‌ها با استفاده از روش پرداخت آفلاین صورت می‌گیرد، درآمد، پایدار و ثابت خواهد بود.

منابع

کسب درآمد پایدار در شهرداری 

پرداخت آفلاین کرایه

راهکارهای افزایش درآمد در شهرداری