عملکرد خودروهای اشتراکی با عنوان تاکسی گردشی در ایران و نقش آن‌ها در کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهری

امروزه آلودگی هوا پس از آلودگی آب سالیانه جان ۳ میلیون شهروند را گرفته است و در میان عواملی که موجب آلودگی هوا می‌شوند، آلودگی‌های مصنوعی ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها بیشترین تلفات جانی از جمله به وجود آوردن بیماری‌های آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی و آلرژی‌های تنفسی را ایجاد کرده است. طبق مطالعات صورت گرفته توسط انجمن حمل‌ونقل عمومی آمریکا و تحقیق در ۱۰۱ شهر در سال ۲۰۱۶، ایجاد فرهنگ استفاده از اتوبوس‌های شهری و برون شهری و کاهش استفاده از تاکسی‌های دربستی به جای خودروهای اشتراکی بیش از ۵۰ درصد آلودگی هوا  را کاهش داده و تلفات ناشی از تنفس هوای ناسالم را به حداقل خواهد رساند.

اگر به تاریخچه خودروهای اشتراکی نگاهی بیندازیم می‌بینیم فلسفه وجودی ناوگان با این تعریف و عملکرد اشتراکی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت بوده است. برای نخستین بار کشورهای آمریکایی در جنگ جهانی دوم برای مقابله با بحران سوخت و استفاده بهینه از جیره‌بندی سوختی که توسط دولت در اختیار آنان قرار می‌گرفت از خودورهای اشتراکی استفاده کردند.

پس از آن در سال ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹ نیز فاجعه سوخت و انرژی مصرفی بار دیگر شهروندان آمریکایی را به سمت استفاده از خودروهای اشتراکی سوق داد که اولین کسانی‌که موظف به استفاده از خودروهای اشتراکی شدند کارکنان شرکت کرایسلر و ۳M بودند.

استفاده از خودروهای اشتراکی بین سال‌های ۱۹۷۰ و ۲۰۰۰ به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد. طوریکه در سال ۱۹۷۰ با وجود اینکه نزدیک به ۲۰/۴ درصد از رفت‌وآمدها با استفاده از خودروهای اشتراکی صورت می‌گرفت در سال ۲۰۰۰ این عدد به ۹/۷ رسید.

شاید بتوان یکی از دلایل این کاهش را کاهش ۴۵ درصدی قیمت سوخت خودروها نیز اعلام کرد. با این حال اخیرا پیش‌بینی شده است که می‌توان بار دیگر استفاده از خودروهای اشتراکی را تا ۱۰/۷ درصد افزایش داد.

با نگاهی اجمالی به انواع کاربری تاکسی‌های فعال در ایران می‌توان آن‌ها را به ۶ دسته اصلی تقسیم می‌شوند.

•  تاکسی‌های گردشی به آن دسته از تاکسی‌هایی اتلاق می‌شود که به صورت آزادانه در خیابان درحال گردش بوده و با درخواست اولین مسافر مقصد تقریبی این خودروها مشخص می‌شود و مسیر مسافران انتخابی بعدی نیز تابع مقصد اولین مسافر است.
• تاکسی‌های خطی بدون این که وابسته به مقصد مسافران باشند در همان ابتدا مبدا و مقصد معینی داشته و تنها مجاز به حرکت و مسافرگیری در همین خط می‌باشند.
• تاکسی‌های بیسیم در ایستگاه‌های مشخص متوقف بوده و با تماس مسافران به سمت مسافر حرکت می‌کنند بعد از پایان سفر نیز در نزدیکترین ایستگاه به مقصد متوقف می‌شوند.
• تاکسی‌های تلفنی عملکردی شبیه با تاکسی‌های بیسیم دارند با این تفاوت که تاکسی تلفنی باید به مرکز آژانس بازگردد.
• تاکسی‌های ویژه متعلق به مکان خاصی مثل فرودگاه می‌باشند و تنها باید به مشتریان این حوزه خدمت‌رسانی کنند.

با نگاهی به عملکرد کشورهای پیشرفته و مقایسه نسبت تعداد خوردو به جمعیت می‌بینیم سرانه خودرو در ایران یک سوم کشورهای پیشرفته اروپایی است به عبارتی به ازای هر ۱۰۰۰ نفر در ایران ۱۶۴ خودرو وجود دارد این در حالی است که شهروندان کانادا با ۶۳۵ خودرو و انگلیس با ۵۷۸ خودرو از پاک‌ترین هوای دنیا نیز برخوردار می‌باشند.

صرف نظر از مقایسه کیفیت خودروهای ایرانی و اروپایی، مونترال کانادا و لندن انگلیس بهترین حمل‌ونقل عمومی را دارا هستند و همین امر شهروندان را علی‌رغم داشتن خودروهای شخصی ترغیب به استفاده از حمل‌ونقل عمومی کرده است و قطعا عدم حضور حمل‌ونقل عمومی با کیفیت آن‌ها را به سمت استفاده از خودروهای شخصی خواهد کشاند.

در نتیجه ایجاد سیستم‌ حمل‌ونقل عمومی با کیفیت، در دسترس، با حداقل تلفات و امنیت بالا نه تنها آلودگی هوا و ترافیک را کاهش خواهد داد بلکه بحران مدیریت شهری، تنش‌های روحی، جسمی و اجتماعی را نیز به حداقل می‌رساند.

حمل‌ونقل عمومی تمامی سیستم‌های حمل‌ونقل را شامل می‌شود که در این مقاله با نگاهی عمیق و گسترده به بازار تاکسی نقش تاکسی‌های گردشی با عنوان خودورهای اشتراکی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا و چگونگی کیفیت بخشیدن به عملکرد این ناوگان جهت کسب رضایت شهروندان مورد بررسی قرار گرفته است. خودروهای اشتراکی در ژاپن و شهر توکیو به تازگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. ولی تاکسی‌های گردشی در ایران مدت زمان زیادی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع فرهنگ استفاده از خودورهای اشتراکی سالهاست که در میان شهروندان ایرانی نهادینه شده است. اما چه چیزی آن‌ها را از استفاده از تاکسی‌های گردشی دور کرده و استفاده از تاکسی‌های دربستی را افزایش داده است؟

خودروهایی با کیفیت پائین، بحران پول خرد، در پاره‌ای مواقع عدم وجود امنیت، عدم کنترل و نظارت بر عملکرد رانندگان تاکسی…همه و همه از عواملی هستند که مسافران را به مسافرانی ناراضی تبدیل کرده و رفته رفته سبک زندگی آن‌ها را تغییر داده است.

بهترین نوع خودروهای اشتراکی اتوبوس‌ها هستند که می‌توانند ده‌ها مسافر هم مسیر را به مقصد برسانند اما تعدد ایستگاه‌های بین مبدا و مقصد نهایی و همچنین شلوغی آن تا حدی از میزان محبوبیت این وسیله نقلیه عمومی کاسته است. تاکسی‌های گردشی ضمن پوشش دادن عیوب اتوبوس‌ها به خودروهایی اشتراکی تبدیل شده‌اند که تنها میان ۴ نفر به اشتراک گذاشته شده و به دلیل کاهش تعداد ایستگا‌های مسافران سرعت خدمات رسانی در این وسایل نقلیه افزایش یافته است. علاوه بر موارد گفته شده پوشش دادن کل شهر با تاکسی‌های گردشی امکان‌پذیر بوده و به راحتی صورت می‌گیرد.

با مطالعه دقیق عملکرد تاکسی‌های گردشی و پیاده‌سازی سامانه‌ای جامع برای پوشش تمامی نیازهای این حوزه، توجه به نوع پرداخت در تاکسی‌های گردشی و در نظر داشتن انواع روش‌های پرداخت و همچنین ایجاد امکان سفارش تاکسی از درب منزل و به اشتراک گذاشتن آن با دیگر مسافران هم مسیر، می‌توان کیفیت عملکرد تاکسی‌ها را افزایش داد. با این فرآیند ضمن توزیع هزینه کرایه بین چندین مسافر و کاهش هزینه کرایه‌ها برای هر نفر، مسافران با راحتی و بدون دغدغه به مقصد خود خواهند رسید.

با این تفکر، تعداد  خودروهای شخصی و دربستی کاهش یافته و نتیجه آن که کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهری است، محقق خواهد شد. چرا که تاکسی‌های گردشی با ارائه خدمتی اشتراکی به حداقل دو مسافر به صورت همزمان می‌تواند حضور دو خودرو شخصی در جاده‌ها را کاهش دهد. تصور کنید ۲۵ هزار تاکسی گردشی در تهران به طور کامل مورد استفاده قرار گرفته و هر سفر با حضور حداقل دو مسافر صورت می‌گرفت. این فرآیند باعث می‌شد هر سفر با حذف حداقل ۵۰،۰۰۰ خودرو صورت گیرد. که این رقم، رقم بسیار چشم‌گیری است.