عملکرد خودروهای اشتراکی با عنوان تاکسی گردشی در ایران و نقش آن‌ها در کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهری

امروزه آلودگی هوا پس از آلودگی آب سالیانه جان ۳ میلیون شهروند را گرفته است و در میان عواملی که موجب آلودگی هوا می‌شوند، آلودگی‌های مصنوعی ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها بیشترین تلفات جانی از جمله به وجود آوردن بیماری‌های آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی و آلرژی‌های تنفسی را ایجاد کرده است. طبق مطالعات صورت گرفته توسط انجمن حمل‌ونقل عمومی آمریکا و تحقیق در ۱۰۱ شهر در سال ۲۰۱۶، ایجاد فرهنگ استفاده از اتوبوس‌های شهری و برون شهری و کاهش استفاده از تاکسی‌های دربستی به جای خودروهای اشتراکی بیش از ۵۰ درصد آلودگی هوا  را کاهش داده و تلفات ناشی از تنفس هوای ناسالم را به حداقل خواهد رساند.

راه‌حل کاهش آلودگی هوا و ترافیک در ایران چیست؟ تکرار مکررات و درخواست از شهروندان برای استفاده از وسایط نقلیه عمومی عموما بی‌کیفیت؟ عدم توجه به وضعیت معیشتی جامعه و سیاستگذاری‌های بی سرانجام؟ استفاده از استراتژی‌های تنبیهی و جریمه‌های کلان برای خودروهای بی‌کیفیت و رانندگان متخلف؟ اجرای طرح‌های متفاوت مثل زوج و فرد کردن پلاک خودروها و ایجاد راه‌های فرار از آن؟

در این مقاله اشاره‌ای شده است به خودروهای اشتراکی و شباهت بسیار عملکرد آن‌ها به تاکسی‌های گردشی در ایران و همچنین راه‌هکارهای ایجاد انگیزه در شهروندان برای انتخاب راحت و موثرترین روش‌ها برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا.

در ابتدا لازم است خودروهای اشتراکی را به شکلی دقیق تعریف کنیم. خودروهای اشتراکی به خودرویی گفته می‌شود که چندین مسافری که مسیر یکسانی را طی می‌کنند به مقصد می‌رساند. به عبارتی چندین شخص با مسیرهای مشابه می‌توانند از یک خودرو استفاده کنند.

با استفاده اشتراکی از یک خودرو نه تنها هزینه‌ای که هر شخص باید به صورت انفرادی برای سفرهای خود پرداخت کند به میزان زیادی کاهش می‌یابد بلکه ترافیک، آلودگی هوا، میزان مصرف سوخت و تلفات جاده‌ای نیز به حداقل خواهد رسید. طبق تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه کمبریج انگلستان اگر به طور متوسط هر ۴ نفری که سفرهای شخصی و مهاجرت‌های کاری خود را با خودرو شخصی انجام می‌دهند خودروهای اشتراکی را جایگزین خودرو شخصی خود بکنند آلودگی هوا، ترافیک، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و دی اکسید کربن و همچنین مدت زمان تلف شده برای یافتن جای پارک به میزان ۷۵ درصد کاهش خواهد یافت.

استفاده از خودروهای اشتراکی و ارائه تعریف صحیح آن، تفکری نوین در کشورهای پیشرفته است در حالیکه تاکسی‌های گردشی در ایران نوعی خودرو اشتراکی محسوب می‌شوند.. در کشورهای پیشرفته استفاده از خودروهای اشتراکی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. اما گاهی سیستم‌های پیاده‌سازی این تفکر با خودروهای دربستی که پایه و اساس حمل‌ونقل عمومی برخی کشورها و یا ایالات است همخوانی ندارد به همین دلیل آن‌ها استفاده از خودروهای اشتراکی را اجباری نکرده و تنها در روزهایی که میزان آلودگی هوا از حد استاندارد آن فزونی یافته، ترافیک شهری بیش از حد مجاز باشد و یا قیمت سوخت به دلایل سیاسی افزایش یابد خودروهای اشتراکی جایگزین خودروهای دربستی می‌شوند.

اگر به تاریخچه خودروهای اشتراکی نگاهی بیندازیم می‌بینیم فلسفه وجودی ناوگان با این تعریف و عملکرد اشتراکی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت بوده است. برای نخستین بار کشورهای آمریکایی در جنگ جهانی دوم برای مقابله با بحران سوخت و استفاده بهینه از جیره‌بندی سوختی که توسط دولت در اختیار آنان قرار می‌گرفت از خودورهای اشتراکی استفاده کردند.

پس از آن در سال ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹ نیز فاجعه سوخت و انرژی مصرفی بار دیگر شهروندان آمریکایی را به سمت استفاده از خودروهای اشتراکی سوق داد که اولین کسانی‌که موظف به استفاده از خودروهای اشتراکی شدند کارکنان شرکت کرایسلر و ۳M بودند.

استفاده از خودروهای اشتراکی بین سال‌های ۱۹۷۰ و ۲۰۰۰ به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد. طوریکه در سال ۱۹۷۰ با وجود اینکه نزدیک به ۲۰/۴ درصد از رفت‌وآمدها با استفاده از خودروهای اشتراکی صورت می‌گرفت در سال ۲۰۰۰ این عدد به ۹/۷ رسید.

شاید بتوان یکی از دلایل این کاهش را کاهش ۴۵ درصدی قیمت سوخت خودروها نیز اعلام کرد. با این حال اخیرا پیش‌بینی شده است که می‌توان بار دیگر استفاده از خودروهای اشتراکی را تا ۱۰/۷ درصد افزایش داد.

در چاره‌جویی برای پاسخ به معضلات ناشی از ترافیک شهر‌ها، رویکردهای نوینی مبتنی بر عرضه و تقاضا در توسعه حمل‌ونقل عمومی در شهرها مطرح شده‌اند. تاکسی‌های اینترنتی یکی از راهکارهای جدیدی است که امروزه در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. با استفاده روزافزون از اینترنت و تلفن‌های همراه مفهوم جدیدی در حمل‌ونقل عمومی به وجود آمد. تاکسی‌هایی موسوم به تاکسی اینترنتی که بیشتر خودروهای شخصی را پوشش داده و بخشی از حمل‌ونقل عمومی را بر عهده گرفته‌اند.

عملکرد این ناوگان به این صورت است که مسافران با استفاده از نرم‌افزار موبایلی خود مبدا و مقصدشان را مشخص کرده و سرور اصلی با ارسال اطلاعات مسافران برای نزدیکترین خودرو وی را از وجود مسافر آگاه می‌کنند. مسافران با تقاضای تاکسی از درب منزل به راحتی به مقصد مورد نظر خود می‌رسند و در این شرایط از خودروی شخصی خود کمترین استفاده را خواهند داشت.

با نگاهی به عملکرد کشورهای پیشرفته و مقایسه نسبت تعداد خوردو به جمعیت می‌بینیم سرانه خودرو در ایران یک سوم کشورهای پیشرفته اروپایی است به عبارتی به ازای هر ۱۰۰۰ نفر در ایران ۱۶۴ خودرو وجود دارد این در حالی است که شهروندان کانادا با ۶۳۵ خودرو و انگلیس با ۵۷۸ خودرو از پاک‌ترین هوای دنیا نیز برخوردار می‌باشند.

صرف نظر از مقایسه کیفیت خودروهای ایرانی و اروپایی، مونترال کانادا و لندن انگلیس بهترین حمل‌ونقل عمومی را دارا هستند و همین امر شهروندان را علی‌رغم داشتن خودروهای شخصی ترغیب به استفاده از حمل‌ونقل عمومی کرده است و قطعا عدم حضور حمل‌ونقل عمومی با کیفیت آن‌ها را به سمت استفاده از خودروهای شخصی خواهد کشاند.

در نتیجه ایجاد سیستم‌ حمل‌ونقل عمومی با کیفیت، در دسترس، با حداقل تلفات و امنیت بالا نه تنها آلودگی هوا و ترافیک را کاهش خواهد داد بلکه بحران مدیریت شهری، تنش‌های روحی، جسمی و اجتماعی را نیز به حداقل می‌رساند.

حمل‌ونقل عمومی تمامی سیستم‌های حمل‌ونقل را شامل می‌شود که در این مقاله با نگاهی عمیق و گسترده به بازار تاکسی نقش تاکسی‌های گردشی با عنوان خودورهای اشتراکی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا و چگونگی کیفیت بخشیدن به عملکرد این ناوگان جهت کسب رضایت شهروندان مورد بررسی قرار گرفته است. خودروهای اشتراکی در ژاپن و شهر توکیو به تازگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. ولی تاکسی‌های گردشی در ایران مدت زمان زیادی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع فرهنگ استفاده از خودورهای اشتراکی سالهاست که در میان شهروندان ایرانی نهادینه شده است. اما چه چیزی آن‌ها را از استفاده از تاکسی‌های گردشی دور کرده و استفاده از تاکسی‌های دربستی را افزایش داده است؟

خودروهایی با کیفیت پائین، بحران پول خرد، در پاره‌ای مواقع عدم وجود امنیت، عدم کنترل و نظارت بر عملکرد رانندگان تاکسی…همه و همه از عواملی هستند که مسافران را به مسافرانی ناراضی تبدیل کرده و رفته رفته سبک زندگی آن‌ها را تغییر داده است.

بهترین نوع خودروهای اشتراکی اتوبوس‌ها هستند که می‌توانند ده‌ها مسافر هم مسیر را به مقصد برسانند اما تعدد ایستگاه‌های بین مبدا و مقصد نهایی و همچنین شلوغی آن تا حدی از میزان محبوبیت این وسیله نقلیه عمومی کاسته است. تاکسی‌های گردشی ضمن پوشش دادن عیوب اتوبوس‌ها به خودروهایی اشتراکی تبدیل شده‌اند که تنها میان ۴ نفر به اشتراک گذاشته شده و به دلیل کاهش تعداد ایستگا‌های مسافران سرعت خدمات رسانی در این وسایل نقلیه افزایش یافته است. علاوه بر موارد گفته شده پوشش دادن کل شهر با تاکسی‌های گردشی امکان‌پذیر بوده و به راحتی صورت می‌گیرد.

با مطالعه دقیق عملکرد تاکسی‌های گردشی و پیاده‌سازی سامانه‌ای جامع برای پوشش تمامی نیازهای این حوزه، توجه به نوع پرداخت در تاکسی‌های گردشی و در نظر داشتن انواع روش‌های پرداخت و همچنین ایجاد امکان سفارش تاکسی از درب منزل و به اشتراک گذاشتن آن با دیگر مسافران هم مسیر، می‌توان کیفیت عملکرد تاکسی‌ها را افزایش داد. با این فرآیند ضمن توزیع هزینه کرایه بین چندین مسافر و کاهش هزینه کرایه‌ها برای هر نفر، مسافران با راحتی و بدون دغدغه به مقصد خود خواهند رسید.

با این تفکر، تعداد  خودروهای شخصی و دربستی کاهش یافته و نتیجه آن که کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهری است، محقق خواهد شد. چرا که تاکسی‌های گردشی با ارائه خدمتی اشتراکی به حداقل دو مسافر به صورت همزمان می‌تواند حضور دو خودرو شخصی در جاده‌ها را کاهش دهد. تصور کنید ۲۵ هزار تاکسی گردشی در تهران به طور کامل مورد استفاده قرار گرفته و هر سفر با حضور حداقل دو مسافر صورت می‌گرفت. این فرآیند باعث می‌شد هر سفر با حذف حداقل ۵۰،۰۰۰ خودرو صورت گیرد. که این رقم، رقم بسیار چشم‌گیری است.